درمان وسواس فکری عملی در نوجوانان

وسواس در نوجوانان بسیار شایع است. اختلال وسواس فکری عملی (OCD) یک اختلال عصبی است که توسط فکرها و ترس‌های غیرمنطقی شما را به تکرار بعضی از رفتارها وا می‌دارد. افراد مبتلا به اختلال وسواس از ترس آلوده و یا نجس شدن، به کارهای اجباری مثلا شستن بیش از حد دست‌ها رو می‌آورند، تاحدی که پوست دست‌هایشان خشک شده و ترک بردارد. این افراد برغم اینکه تلاش می‌کنند تا فکرهای وسواسی را از خود دور کنند، اما این افکار دائما در سرشان تکرار می‌شود، و این مشکل آنها را داخل چرخه ناراحت کننده، افکار وسواسی و کارهای اجباری برای راحت شدن از آن افکار می‌اندازد.

وسواس فکری در نوجوانان

نشانه های اختلال وسواس در نوجوانان – وسواس فکری عملی

  • رخداد تکراری یک فکر / یا عمل وسواسی
  • نشانه های رفتاری معتبر افکار و اعمال وسواسی همراه
  • شکایت و نشانه ها حداقل با نگرانی متوسط و آسیب کارکردی (یعنی، در حوزه های اجتماعی، شغلی و تحصیلی) همراه است.

وجود سه شاخص کلیدی برای تشخیص وسواس در نوجوانان

  • تجربه اجبارهای ذهنی
  • گزارش مقاومت درونی
  • وجود بینش یا آگاهی متناسب با سن

چندین ملاک روشن برای افکار وسواسی وجود دارد:

  • عقاید، افکار، تکانه ها، یا تصاویر ذهنی عودکننده و پایدار که دست کم در ابتدا مزاحم و بی معنی اند؛ مثلا پدر یا مادری که تکانه های تکراری کشتن کودک مورد علاقه خود را دارد، شخص مذهبی که دارای افکار عودکننده کفرآمیز است.
  • شخص تلاش میکند چنین افکار یا تکانه هایی را انکار کند یا واپس زند، یا آنها را از طریق افکار یا اعمال دیگر مانع شود.
  • شخص تشخیص میدهد که وسواسها محصول ذهن او هستند، و از خارج به او تحمیل نشده اند(همچون در کاشتن فکر).

نشانه های وسواس در نوجوانی

چرخه وسواس چیست؟

هرچند که ابتلا به اختلال وسواس جبری نشانه ها و عوامل متفاوتی در افراد دارد اما بیشتر افراد دچار چرخه زیر می‌شوند:

  1. وسواس: ذهن شما غرق در یک فکر، ترس و یا نگرانی وسواسی می‌شود، مانند اینکه دستتان نجس شده است.
  2. نگرانی: وسواس مرحله قبل باعث برانگیختن احساس اضطراب و پریشانی می‌شود.
  3. اجبار: شما از الگویی اجباری برای کاهش اضطراب و پریشانی خود استفاده می‌کنید، مانند شستن و آب کشیدن چندباره دست ها.
  4. آسودگی موقتی: رفتار اجباری باعث تسکین و فراقتی موقت از اضطراب شده، اما وسواس و اضطراب دوباره برمی‌گردند و باعث شروع چرخه می‌شوند.

علل اختلال وسواس – وسواس در نوجوانان

فرد وسواسی به تدریج یاد گرفته است که با استفاده از مکانیسم های دفاعی میزان اضطراب خودش را کاهش دهد. این عامل روانی – اجتماعی” یادگیری شرطی” نامیده می شود.

پدران و مادران کمال طلب که بیش از حد توان، از فرزندشان توقع دارند، به تدریج سبب می شوند که فرزندشان دچار وسواس شود. هرچند رفتار وسواسی و رفتارهای بی اختیار غالباً با یکدیگر همراه اند، اما در پاره ای از موارد رفتارهای بی اختیار با اضطراب توام نیستند.

عوامل بیولوژیکی (زیستی) مثل کاهش ترشح هررمون رشد، سابقه ضربه مغزی، بالا بودن میزان ناهنجاری های الکتروانسفالوگرافیدرنوارمغزی مشخص است و بعضی از مشکلات عصبی موجب بروز اختلال وسواس در نوجوانان می شود.

وراثت تا حدی در وسواسی بودن نوجوانانی که بستگان درجه اول آن ها دارای بیمارهای روان رنجوری بوده اند، می تواند نقش داشته باشد. درصد نقش وراثت را دراختلال وسواس بین ۴ تا ۸ درصد پژوهش کرده اند.

وسواس در دوران نوجوانی – وسواس در نوجوانان

نوجوان وسواسی چه ویژگی هایی دارد؟

نوجوان وسواسی، فردی است که خصوصیات بارز و مشخصی مثل نظم و ترتیب شدید، کمال طلبی و پاکیزگی افراطی و خسیس بودن را از خود بروز می دهد. افکار و اعمال این قبیل نوجوانان تکراری ، دست و پاگیر و کلیشه ای است ونوجوان خودش را ناگزیر از انجام آن ها می داند، مانند امتحان کردن مکرر کلید برق و دستگیره در اتاق یا شستن تکراری یکی از اندام های بدن. در انجام اعمال و افکاروسواسی، نوجوان نسبت به اختلال خود هوشیار و آگاه است، ولی آن را تحمیل شده احساس می کند و خود را در محاصره می داند. وارسی کردن، لمس کردن، افکار آزار دهنده و تکراری معمولاً با اضطراب همراه است.

تأثیرات وسواس (OCD) بر روی زندگی فرد مبتلا

  1. اتلاف وقت
  2. عدم توانایی در تمرکز حواس و ایجاد حواس‌پرتی
  3. بازماندن از کارهای اصلی (ازجمله تحصیل علم و مطالعه و درس خواندن و به‌ دنبال آن افت تحصیلی)
  4. خسته شدن ذهن و بی‌حوصله شدن فرد برای فکر کردن درباره موضوعات مهم و اساسیِ زندگی و تحصیلی
  5. مشکل در برقرای ارتباط و کاهش کیفیت زندگی

انواع وسواس

انواع وسواس

وسواس هایى که تمام فکر و اندیشه افراد را تحت تاثیر قرار داده و احاطه‏شان مى‏ کند معمولا بصورت هاى زیر است:

وسواس فکرى

اندیشه درباره بدن

بدین گونه که بخشى مهم از اشتغالات ذهنى و فکرى بیمار متوجه بدن اوست. او دائما به پزشک مراجعه مى‏کند و در صدد به‏دست آوردن دارویى جدید براى سلامت ‏بدن است.

رفتار حال یا گذشته

مثلا در این رابطه مى‏ اندیشد که چرا در گذشته چنین و چنان کرده؟ آیا حق داشته است فلان کار را انجام دهد یا نه؟ و یا آیا امروز که مرتکب فلان عملى مى‏شود آیا درست مى‏اندیشد یا نه؟ تصمیمات او رواست است ‏یا ناروا؟

در رابطه با اعتقادات

زمانى فکر وسواسى زمینه را براى تضادها و مغایرت‏ هاى اعتقادى فراهم مى‏سازد. مسایلى در زمینه حیات و ممات، خیر و شر، وجود خدا و پذیرش یا طرد مذهب ذهن او را به خود مشغول مى‏ دارد.

اندیشه افراطى

زمانى وسواس در مورد امرى بصورت افراط در قبول یا رد آن است‏با اینکه بیمار خلاف آن را در نظر دارد ولى بصورتى است که گویى اندیشه مزاحمى بر او مسلط است که او را ناگزیر به دفاع از یک اندیشه غلط مى‏ سازد، از آن دفاع و یا آن را طرد مى ‏کند بدون اینکه آن مساله کوچکترین ارتباطى با زندگى او داشته باشد، مثلا در رابطه با دارویى عقیده‏اى افراطى پیدا مى‏ کند بگونه‏ اى که طول عمر، بقاى زندگى و رشد خود را در گرو مصرف آن دارو مى‏ داند، اگرچه در اثر مصرف به چنان نتیجه ‏اى دست نیابد.

وسواس عملى

وسواس عملى به شکل هاى گوناگون خود را بروز مى‏ دهد که ما به نمونه‏ ها و مواردى از آن اشاره مى ‏کنیم:

شستشوى مکرر: مردم بر حسب عادت تنها همین امر را وسواس مى‏ دانند و این بیمارى در نزد زنان رایجتر است.

رفتار منحرفانه: جلوه آن در مواردى بصورت دزدى است و این امر حتى در افرادى دیده مى‏ شود که هیچ‏گونه نیاز مادى ندارند.

دقت وسواسی: نمونه ‏اش را در منظم کردن دگمه لباس و … مى‏ بینیم و وضعیت فرد بگونه ‏اى است که گویى از این امر احساس آرامش مى‏ کند.

شمردن: شمردن و شمارش ‏ها در مواردى مى‏ تواند از همین قبیل بحساب آید مثل شمردن نرده‏ ها با اصرار بر این که اشتباهى در این امر صورت نگیرد.

راه رفتن: گاهى وسواس‏ ها بصورت راه رفتن اجبارى است. شخص از این سو به آن سو راه مى‏رود و اصرار دارد که تعداد قدم ها معین و طبق ضابطه باشد. مثلا فاصله بین دو نقطه از ده قدم تجاوز نکند و هم از آن کمتر نباشد.

وسواس ترس

صورت هاى ترس وسواسى عبارت است از: ترس از آلودگى، ترس از مرگ، ترس از دفع، ترس از محیط محدود، ترس از امرى خلاف اخلاق، ترس از تحقق آرزو.

وسواس الزام

در این نوع وسواس نمى ‏تواند خود را از انجام عمل و یا فکرى بیرون آورد و در صورت رهایى از آن فکر و خوددارى از آن عمل موجبات تنش در او پدید خواهد آمد.

وسواس در چه کسانی بروز می کند؟

در رابطه با سن

تجارب حیات عادى افراد نشان مى‏ دهد که وسواس همگام با بلوغ و در غلیان شهوت در افراد پایه گرفته و تدریجا رشد مى‏ کند. اگر در آن ایام شرایط براى درمان مساعد باشد بهبودهاى نسبى و دوره‏اى پدید مى‏ آید وگرنه بیمارى سیر مداوم و رو به رشد خود را خواهد داشت تا جایى که خود بیمار به ستوه مى‏ آید.

در رابطه باهوش

بررسی هاى علمى نشان داده‏ اند که وضع هوشى آنها در سطحى متوسط و حتى بالاتر از حد متوسط است. وسواسى‏ هایى که داراى هوش اندک و یا با درجه ضعیف باشند بسیار کم هستند بر این اساس رفتار آنها نباید حمل بر کم ‏هوشى شان شود.

در رابطه با شخصیت و محیط

تجارب نشان داده‏ اند آن هایى که در زندگى شخصى حساس‏ ترند امکان ابتلایشان به بیمارى وسواس بیشتر است و غلبه وسواس بر آنها زیادتر است. در بین فرزندانى که والدینشان معمولا محکومشان مى‏ کنند این بیمارى بیشتر دیده مى ‏شود.
پاره‏ اى از تحقیقات نشان داده‏ اند که شخصیت والدین و حتى صفات ژنتیکى، روابط همگن خویى و محیطى در این امور مؤثرند به همین نظر وسواس در بین دوقلوهاى یکسان بیشتر دیده مى‏ شود تا در دیگران، اگر چه ریشه ‏هاى اساسى و کلى این امر کاملا مشهود نیست.

ریشه‏ هاى خانوادگى وسواس در نوجوانان

در مورد ریشه و سبب این بیمارى مطالب بسیارى ذکر شده که اهم آنها عبارتند از وراثت، شخصیت زیر ساز یا الحاقى، وضع هوشى، عوامل اجتماعى، عوامل خانوادگى، عوامل اتفاقى، رقابت‏ها، منع‏ ها و … که ما ذیلا به مواردى از آن اشاره مى‏ کنیم.

وراثت

تحقیقات برخى از صاحب نظران نشان داده است که حدود چهل درصد وسواسی ها، این بیمارى را از والدین خود به ارث برده ‏اند، اگرچه گروهى دیگر از محققان جنبه ارثى بودن آن را محتمل دانسته و قایل شده ‏اند، انتقال زمینه‏ هاى عصبى مى ‏تواند ریشه و عاملى در این راه باشد.

تربیت

در این مورد مباحثى قابل ذکرند که اهم آنها عبارتند از:

دوران کودکى

اعتقاد گروهى از محققان این است که پنجاه درصد وسواس‏ هاى افراد در سنین جوانى و پس از آن از دوران کودکى پایه ‏گذارى شده و تاریخچه زندگى آنها حاکى از دوران کودکى ویژه‏اى است که در آن کشمکش ‏ها و مقاومت ‏ها و سرسختى‏ هاى فوق العاده وجود داشته و کودک در برابر خواسته ‏هاى بزرگتران تاب مقاومت نداشته است.

شیوه تربیت

در پیدایش گسترش وسواس براى شیوه تربیت والدین نقش فوق العاده ‏اى را باید قایل شد. بررسی ها نشان مى ‏دهد مادران حساس و کمال جو بصورتى ناخودآگاه زمینه را براى وسواسى شدن فرزندان فراهم مى ‏کنند و مخصوصا والدینى که رفتار طفل را بر اساس ضابطه خود بصورت دقیق مى‏ خواهند و انعطاف پذیرى کمترى دارند در این رابطه مقصرند. تربیت ‏خشک و مقرراتى در پیدایش و گسترش این بیمارى زیاد مؤثر است. نحوه از شیر گرفتن کودک بصورت ناگهانى، گسترش آموزش مربوط به نظافت و طهارت و کنترل کودک در رفتار مربوط به نظم و تربیت و دقت او هم در این امر مؤثر است.

تحقیر کودک

عده ‏اى از بیماران وسواسى کسانى هستند که دائما این عبارت به گوششان خورده است که: آدم بى عرضه ‏اى هستى، لیاقت ندارى، در خور آدم نیستى، بدرد زندگى نمى‏ خورى … و از بابت عدم لیاقت‏ خود توسط والدین، مربیان، خواهران، و برادران ارشد ‏شنیده و تنبیه شده ‏اند. این گونه برخوردها بعدا زمینه را براى ناراحتى عصبى و یا وسواس آنها فراهم کرده است.

ناامنى‏ ها

پاره‏ اى از تحقیقات نشان داده ‏اند برخى از آنها که دوران حیات کودکى آشفته ‏اى داشته و با ترس و نا امنى همساز بوده‏ اند بعدها به چنین بیمارى دچار شده‏ اند. آنها در مرحله کودکى وحشت از آن داشته ‏اند که نکند کار و رفتارشان مورد تایید والدین و مربیان قرار نگیرد. اینان در دوران کودکى براى راضى کردن مربیان خود مى‏ کوشیدند و سعى داشته ‏اند که دقتى افراطى درباره کارهاى خود روا دارند و در همه مسائل، با باریک ‏بینى و موشکافى وارد شوند.

منع‏ ها

گاهى وسواس فردى بزرگسال نشات گرفته از منع‏هاى شدید دوران کودکى و حتى نوجوانى و جوانى است. مته بر خشخاش گذاردن والدین و مربیان، ایرادگیری هاى بسیار، توقعات فوق العاده از زیر دستان، معلوم نیست عاقبت‏ خوش و میمونى داشته باشد.

خانواده افراد وسواسى

بررسی ها نشان داده ‏اند:

اغلب وسواسى‏ ها والدین لجوج داشته‏اند که در وظیفه خواهى از فرزندان سماجت‏بسیار نشان مى‏داده‏اند.

ایرادگیر و عیبجو بوده‏اند اگر مختصر لغزشى از فرزندان خود مى‏دیدند، آن را به رخ فرزندان مى‏کشیدند.

خسیس و ممسک بوده‏ اند به طورى که کودک براى دستیابى به هدفى ناگزیر به شیوه‏اى اصرارآمیز بوده است و بالاخره افرادى کم گذشت، طعنه زن، ملامتگر، بوده ‏اند و کودک سعى مى‏ کرده خود را در حضور آنها دائما جمع و جور کند تا سرزنش نشود.

درمان وسواس در نوجوانان

بیماری وسواس تا ۷۵ درصد قابل درمان است. اما موضوع درمان بستگی به نوع بیماری و مدت ابتلا به آن دارد. بنابراین ۶ ماه تا یک سال می توان برای درمان وقت گذاشت، البته ناگفته نماند در صورتی که بیماری زندگی فرد را مختل کند و مریض دچار افت عملکرد شود پزشک با بستری کردن وی در بیمارستان زمینه بهبودی را فراهم می کند. اما در غیر این صورت درمان ها به شیوه سرپایی و با دارو صورت می گیرد.

براى درمان مى‏ توان از راه و رسم‏ ها و وسایل و ابزارى استفاده کرد که یکى از آنها تغییر محیطى است که بیمار در آن زندگى مى‏ کند.

۱ تغییر شرایط زندگى از شیوه‏ هاى درمان این است که زندگى بیمار را در محیطى دیگر بکشانیم و وضع او را تغییر دهیم. او را باید به محیطى کشاند که در آن مساله حیات سالم و دور از اغتشاش و اضطراب مطرح باشد و بناى اصلى شخصیت او از دستبردها دور و در امان باشد بررسی هاى تجربى نشان مى‏ دهند که در مواردى با تغییر شرایط زندگى و حتى تغییر خانه و محل کار و زندگى بهبود کامل حاصل مى‏ شود.

۲- ایجاد اشتغال و سرگرمى تطهیرهاى مکرر و دوباره ‏کارى ‏ها بدان خاطر است که بیمار وقت و فرصتى کافى براى انجام آن در خود احساس مى‏ کند و وقت و زمانى فراخ در اختیار دارد. بدین سبب ضرورى است در حدود امکان سرگرمى او زیادتر گردد تا وقت اضافى نداشته باشد. اشتغالات یکى پس از دیگرى او را وادار خواهد کرد که نسبت‏به برخى از امور بى‏اعتماد گردد، از جمله وسواس.

۳- زندگى در جمع فرد وسواسى را باید از گوشه ‏گیرى و تنهایى بیرون کشاند. زندگى در میان جمع خود مى‏ تواند عاملى و سببى براى رفع این حالت‏ باشد. ترتیب دادن مسافرتهاى دسته جمعى که در آن همه افراد ناگزیر شوند شیوه واحدى را در زندگى پذیرا شوند، در تخفیف و حتى درمان این بیمارى مخصوصا در افرا کمرو مؤثر است.

۴ تنگ کردن وقت بیش از این هم گفته ‏ایم که گاهى تن دادن به تردیدها ناشى از این است که بیمار خود را در فراخى وقت و فرصت ‏ببیند و براى درمان ضرورى است که در مواردى وقت را بر فرد وسواسى تنگ کنند. در چنین مواردى لازم است‏با استفاده از متون و شیوه‏هایى او را به کارى مشغول دارید به امر و وظیفه ‏اى او را وادار نمایید تا حدى که وقتش تنگ گردد و ناگزیر شود با سر هم کردن عمل و وظیفه کار و برنامه خود را اگرچه نادرست است‏ سریعا انجام دهد. تکرار و مداومت در چنین برنامه‏اى در مواردى مى‏تواند بصورت جدى در درمان مؤثر باشد.

اگر سوالی در این زمینه دارید در انجمن گفت و گو بپرسید!

1 نظر
  1. زهرا می گوید

    عالی

ارسال یک پاسخ

آدرس ایمیل شما منتشر نخواهد شد.