راه‌رفتن در خواب (Sleepwalking) چیست؟
راه‌رفتن در خواب یا سومنابیولیسم (Somnambulism) یک اختلال خواب است که باعث می‌شود فرد در حالی‌که خواب است، راه برود یا کارهای غیرمنتظره‌ای انجام بدهد. این مشکل معمولاً در خانواده‌ها دیده می‌شود و بیشتر افراد با گذر زمان و رسیدن به بزرگسالی از آن رها می‌شوند.
شیوع راه‌رفتن در خواب
حدود ۷ درصد از افراد حداقل یک بار در زندگی خود راه‌رفتن در خواب را تجربه می‌کنند. این حالت بیشتر در دوران کودکی شروع می‌شود و بیشتر بچه‌ها قبل از بزرگسالی آن را پشت سر می‌گذارند.
- سالانه حدود ۵ تا ۱۵ درصد کودکان (بیشتر در سنین ۴ تا ۸ سال) راه‌رفتن در خواب را تجربه می‌کنند.
- در بزرگسالان این رقم بسیار کمتر است و تنها ۱ تا ۱.۵ درصد از آن‌ها دچار راه‌رفتن در خواب می‌شوند.
علائم راه‌رفتن در خواب
همان‌طور که از اسمش پیداست، رایج‌ترین نشانه راه‌رفتن در خواب، بلند شدن و قدم زدن در خواب است. اما گاهی کارهای دیگری هم اتفاق می‌افتد. ویژگی‌های رایج این حالت عبارتند از:
- بیداری ناقص: فرد فعال می‌شود اما کاملاً بیدار نیست.
- زمان وقوع: معمولاً در دو تا سه ساعت اول پس از خوابیدن رخ می‌دهد.
- حرکات دست‌وپاچلفتی: حرکات ناهماهنگ یا ناشیانه.
- آگاهی محدود: فرد محیط اطراف را به‌درستی درک نمی‌کند؛ چشم‌ها ممکن است باز باشند، اما واکنشی به اطراف نشان نمی‌دهد.
- فراموشی: فرد پس از بیداری معمولاً چیزی به خاطر نمی‌آورد.
- ناتوانی در کارهای پیچیده: مثلاً ممکن است نتواند در را باز کند چون توانایی حل مسئله در خواب فعال نیست.
- اجرای رویا: فرد ممکن است کارهایی انجام دهد که با محتوای خوابش هماهنگ است. برخی افراد حتی ممکن است در خواب ادرار کنند یا حرف بزنند.
- خوردن در خواب: برخی افراد غذاهای غیرمعمول یا حتی غیرقابل‌خوردن می‌خورند. ممکن است غذای خام یا نیم‌پز در آشپزخانه یا رختخواب پیدا شود.
در بیشتر موارد افراد در خواب کارهای پیچیده انجام نمی‌دهند، اما به ندرت گزارش‌هایی از رانندگی یا آشپزی در حالت خواب دیده شده است؛ مخصوصاً وقتی فرد دچار کم‌خوابی شدید باشد.
علت راه‌رفتن در خواب
دلیل اصلی راه‌رفتن در خواب هنوز به‌طور دقیق مشخص نیست. تنها علت قطعی که محققان یافته‌اند ژنتیک است.
- اگر یکی از والدین سابقه راه‌رفتن در خواب داشته باشد، احتمال این مشکل در فرزند ۴۷ درصد است.
- اگر هر دو والد سابقه داشته باشند، این احتمال به ۶۲ درصد می‌رسد.
- حتی یک جهش ژنی خاص (HLA-DQB1*05) نیز با افزایش خطر راه‌رفتن در خواب مرتبط دانسته شده است.
عوامل افزایش‌دهنده خطر راه‌رفتن در خواب
برخی شرایط می‌توانند احتمال بروز یا شدت راه‌رفتن در خواب را بیشتر کنند، از جمله:
- کم‌خوابی یا بی‌خوابی طولانی‌مدت
- اختلالات خواب دیگر مثل آپنه خواب
- مصرف الکل قبل از خواب
- مسائل روانی: اضطراب، استرس، تروما یا PTSD
- پرکاری تیروئید (به‌ندرت)
- بیماری‌های مغزی: مثل پارکینسون یا سندروم‌های نادر رشد مغز
- عوامل محیطی: مثل تب، بیماری، صداهای ناگهانی یا مثانه پر
داروهایی که می‌توانند راه‌رفتن در خواب را تحریک کنند
برخی داروها طبق تحقیقات می‌توانند احتمال راه‌رفتن در خواب را بالا ببرند، از جمله:
- زولپیدم (Ambien®)
- کوتیاپین (Seroquel®)
- متوپرولول (Lopressor®)
اگر فکر می‌کنید داروی خاصی باعث راه‌رفتن در خواب شما یا عزیزتان شده، بهتر است با پزشک مشورت کنید تا داروها بررسی و در صورت لزوم جایگزین شوند.
تشخیص و آزمایش‌ها
راه‌رفتن در خواب چگونه تشخیص داده می‌شود؟
معمولاً پزشک با توجه به توضیحاتی که درباره رفتار شما یا فردی که خوابیده ارائه می‌کنید، می‌تواند راه‌رفتن در خواب را تشخیص دهد. شاهدان عینی، مثل اعضای خانواده، اطلاعات بسیار مفیدی می‌دهند. ویدئوهایی که با گوشی یا سیستم امنیتی ضبط می‌کنید هم می‌توانند کمک‌کننده باشند، چون راه‌رفتن در خواب هر شب اتفاق نمی‌افتد و ثبت آن در آزمایشگاه خواب سخت است.
بهترین روش پزشکی برای تأیید این اختلال، آزمایش کامل خواب (Polysomnography) است، اما همیشه ضروری نیست. پزشک ممکن است آزمایش خواب را توصیه کند اگر:
- به علتی دیگر مشکوک باشد و بخواهد راه‌رفتن در خواب را از تشنج‌های مرتبط با خواب یا اختلال رفتاری REM تمییز دهد.
- راه‌رفتن باعث آسیب یا مزاحمت خواب دیگران شود.
- در بعضی موارد، پزشک ممکن است آزمایش‌های دیگر مثل EMG یا EEG را برای بررسی شرایط دیگر توصیه کند.
مدیریت و درمان
راه‌رفتن در خواب چگونه درمان می‌شود و آیا درمان قطعی دارد؟
راه‌رفتن در خواب معمولاً نیازی به درمان مستقیم ندارد. اگر لازم باشد، روش‌های بدون دارو توصیه می‌شوند، مانند:
- تکنیک‌های آرام‌سازی و مدیریت استرس: کاهش استرس می‌تواند احتمال بروز راه‌رفتن در خواب را کمتر کند.
- درمان اختلالات زمینه‌ای: درمان آپنه خواب یا سایر مشکلاتی که باعث بیداری ناقص می‌شوند، می‌تواند کمک کند.
- روان‌درمانی: کمک به کاهش اضطراب، استرس یا سایر عوامل مؤثر بر راه‌رفتن در خواب.
- بیدار کردن برنامه‌ریزی‌شده: چون اغلب راه‌رفتن در خواب در زمان مشخصی (معمولاً در ساعات اولیه خواب) رخ می‌دهد، بیدار کردن ۱۵ تا ۳۰ دقیقه قبل از این زمان می‌تواند مانع راه‌رفتن شود.
داروها
هیچ داروی خاصی به‌طور رسمی برای راه‌رفتن در خواب تأیید نشده است. گاهی پزشک ممکن است داروهایی که سطح نوروترنسمیترها (مواد شیمیایی مغز) را تغییر می‌دهند، تجویز کند، اگرچه شواهد کافی از اثربخشی آن‌ها وجود ندارد. مثال‌ها:
- گاباپنتین
- داروهای ضدافسردگی
گاهی پزشک داروی خواب‌آور تجویز می‌کند تا فرد در خواب راحت‌تر باقی بماند و بیدار نشود.
چشم‌انداز و عوارض
چه انتظاری می‌توان داشت؟
راه‌رفتن در خواب خطر آسیب را افزایش می‌دهد، مثلاً افتادن، پریدن از ارتفاع یا انجام کارهای ناامن. در موارد نادر، رفتارهای نامناسب یا خشونت‌آمیز دیده شده است. برخی افراد پس از بیدار کردن، گیج یا عصبانی می‌شوند.
مدت زمان راه‌رفتن در خواب
معمولاً کودکان با رسیدن به بلوغ از این مشکل خارج می‌شوند. تنها حدود ۱٪ از افراد بزرگسال هنوز راه‌رفتن در خواب دارند. در صورت ادامه، دفعات آن با افزایش سن کاهش می‌یابد.
عوارض احتمالی
عموماً جدی نیست، اما خطرات مانند افتادن از پله‌ها، رانندگی یا آشپزی در خواب و گاهی خشونت وجود دارد. خوشبختانه رفتار خشونت‌آمیز بسیار نادر است.
پیشگیری
آیا می‌توان از راه‌رفتن در خواب جلوگیری کرد؟
راه‌رفتن در خواب غیرقابل پیش‌بینی است و دلایلش هنوز به‌طور کامل شناخته نشده‌اند. اما می‌توانید با اقدامات زیر احتمال آن را کاهش دهید:
- ایجاد برنامه و روتین ثابت خواب (بهداشت خواب)
- خواب کافی و جلوگیری از کم‌خوابی
- پرهیز از الکل، کافئین و محرک‌ها
- مدیریت استرس و اضطراب
- بررسی و درمان اختلالات خواب مانند آپنه
زندگی با راه‌رفتن در خواب
چگونه ایمنی خود را حفظ کنیم؟
برای کاهش خطر آسیب:
- در و پنجره‌ها را قفل کنید.
- اشیای شکستنی را بردارید یا از مواد مقاوم استفاده کنید.
- از زنگ یا ابزار حساس به حرکت استفاده کنید تا بیدار شدن را تشخیص دهید.
- دکور و وسایل خانه را مرتب کنید تا خطر سقوط کاهش یابد.
- وسایل خطرناک مثل اسلحه، چاقو یا ابزار برنده را ایمن نگه دارید.
پرسش‌هایی که می‌توانید از پزشک بپرسید:
- علت راه‌رفتن در خواب چیست؟
- چه علائمی ممکن است نشان‌دهنده مشکل جدی‌تر باشد؟
- چگونه می‌توان از بروز راه‌رفتن پیشگیری کرد؟
- چه زمان باید با پزشک تماس گرفت؟
سوالات رایج
آیا بیدار کردن فرد خوابگرد خطرناک است؟
ممکن است گیج یا مضطرب شود. در موارد نادر، ممکن است به دلیل ترس یا عصبانیت واکنش نشان دهد. بهتر است آرام و ملایم هدایت کنید و از ترساندن خودداری کنید.
فرد خوابگرد چه می‌بیند؟
چشم‌ها ممکن است باز باشند، اما فرد کاملاً بیدار نیست و معمولاً به محیط اطراف واکنشی ندارد. بیشتر افراد پس از بیداری چیزی به خاطر نمی‌آورند.