در مرکز گفتاردرمانی کودکان وظایف گفتاردرمانگر چیست؟ 

تاخیر در رشد به این معنا است که یک کودک، نتوانسته مهارت های متناسب با سن خود را کسب نماید. در واقع مراحل مختلف رشد گفتار و زبان ممکن است به دلایل مختلفی با تاخیر مواجه شود. به عنوان مثال کودکی که در محیطی ساکت رشد می کند، از تحریکات کلامی لازم برای انجام الگوسازی و تقلید محروم خواهد بود. در این موارد ممکن است که رشد زبان در این کودک ها به تاخیر افتد. در این موارد، گفتار درمانی در منزل می تواند تا حد قابل توجهی موثر واقع گردد.

مثال دیگر در این زمینه، محیط های دوزبانه و هم چنین کودکان دچار عقب ماندگی ذهنی هستند. در این موارد نیز ممکن است که رشد گفتار و زبان تا حدودی با تاخیر مواجه شود. بررسی های ما نشان می دهد که بیماران مبتلا به تاخیر رشد گفتار و زبان، از لحاظ تعداد بیش ترین آمار را به خود اختصاص می دهند.

زبان پریشی نیز یکی از مهم ترین اختلالات گفتاری است. در واقع هرگاه زبان تحت اثر ضایعات مغزی دستخوش تغییرات گردد، از مشکل حاصل تحت عنوان «زبان پریشی» یاد می گردد. ضایعه مغزی ممکن است قبل از تولد و یا حتی از بدو تولد ایجاد گردد. در این موارد اصطلاحا به آن زبان پریشی دوران رشد می گویند.

اما اگر این ضایعه مغزی پس از دوران زبان آموزی فرد ایجاد شود، به آن «زبان پریشی اکتسابی» می گویند. در بحث درمان زبان پریشی باید دقت شود که دو مورد ذکر شده کاملا با هم متفاوت بوده و روش های درمانی متفاوتی نیز دارند. چرا که در نوع اول برای درمان می بایست روش های برنامه ریزی شده زبان را به شخص آموزش داد. اما در نوع دوم باید به گونه ای «باز آموزش الگوهای زبانی» را برای شخص ایجاد نماییم.

در حقیقت زبان پریشی اختلالی است که انواع گوناگون داشته و می تواند از نوع درکی، بیانی و یا حتی مختلط باشد. در نوع زبان پریشی درکی یا حسی، بیمار علی رغم این که می تواند حرف های دیگران را بشنود اما قادر به فهم آن ها نیست. این سبب می شود که بیمار دستورات کلامی را به گونه ای غلط انجام دهد. متاسفانه در این حالت بیمار خود نمی داند که خطای گفتاری دارد و از این رو قادر به اصلاح آن نیست. در این حالت خطاهای زبانی متعدد و خالی از محتوا اتفاق می افتند. در این نوع زبان پریشی مراکز زبان در مغز دچار آسیب می شوند.

در مقابل در زبان پریشی بیانی، بیمار نمی تواند صداهای گفتاری را تولید کند. به همین دلیل وی حتی قادر به صحبت کردن نبوده و گاهی به کلی از آن ناامید شده است. با این حال شخص در این حالت می تواند تا حد زیادی گفتارهای دیگران را بفهمد و مشکل خود را نیز کاملا می شناسد. در این نوع زبان پریشی، مراکز بیانی و تولید زبان در مغز آسیب دیده اند. در این موارد بعضا فلج نیمه راست بدن نیز مشاهده می گردد.

در برخی موارد شدیدتر هم هم مراکز درکی و هم بیانی به صورت توامان دچار آسیب می شوند که به آن زبان پریشی مختلط می گویند. در مورد زبان پریشی نیز گفتار درمانی در منزل می تواند تا حد زیادی به بهبود مشکل کمک شایانی نماید.

طیف وسیعی از مراجعین گفتار درمانی ما، کسانی هستد که به دلایلی صدای آن ها دستخوش تغییر شده است. برخی از این بیماران، کسانی هستند که به سبب استفاده نادرست و فشار بر تارهای صوتی و حرف زدن زیاد، تارهای صوتی آن ها ضخیم شده است. در برخی موارد نیز روی تارهای صوتی زگیل تشکیل می شود و این سبب گرفتی صدا خواهد شد.

در مقابل این ها، افرادی که صدای زیر دارند نیز از جمله مراجعان گفتار درمانی ما هستند. از جمله این افراد، آقایانی هستند که صدای زنانه و زیر دارند و معمولا در کوتاه مدت بهبود می یابند.

یکی از مهم ترین و شایع ترین اختلالات گفتاری، لکنت زبان است. لکنت زبان عبارت است از هر گونه تکرار، کشش، مکث و گیر در جریان گفتاری شخص. لکنت زبان سبب می شود که گفتار از دید شنونده به صورتی کاملا غیر طبیعی جلوه نماید. لکنت زبان نیز روش های درمانی خاص خود را دارد و با تمرین های ویژه قابل حل است. در مورد لکنت زبان نیز گفتار درمانی در منزل کارایی و نتیجه ای فوق العاده خواهد داشت.

از جمله مراجعین ما، کودکانی هستند که پیش از رسیدن به سن ۳ سالگی، دچار ضایعه مغزی شده اند. در حقیقت فلج به صورت مختلفی می تواند در بدن کودک ایجاد شود. این مشکل معمولا با فلج اندام های گفتاری همراه بوده و علائمی از جمله آبریزش دهان، صدای بم و حجم تنفسی کم از سایر موارد همراه این اختلال است.

شکاف کاف و لب از دیگر موارد شایع می باشد. علت این مشکل این است که گاهی در دوران جنینی، جوانه هایی که به لب یا سقف دهان مربوط می شوند، نمی توانند از طرفین به هم برسند. نتیجه این امر این است که میان آن ها یک شکاف باقی مانده و برای کودک مشکل ایجاد می کنند. کودکانی که این مشکل را دارند، ابتدا عمل جراحی را انجام داده و پس از آن به گفتار درمانی مراجعه می نمایند.

گروهی از افرادی که برای گفتار درمانی مراجعه می نمایند، اشخاصی هستند که به اختلال بد تلفظ کردن صداها دچارند. در حقیقت این افراد صداهای گفتاری را به صورت نادرست و غلط تولید می کنند. علت این امر این است که عضله زبان این افراد دچار عدم هماهنگی می باشد. البته این امر می تواند علل دیگری از جمله کم شنوای و ضعف حس های دهانی نیز داشته باشد. معمولا گفتار این افراد نامفهوم بوده و ممکن است که یک صدا را به صورت اشتباه تلفظ کنند، صدایی را حذف کرده و یا صدایی اضافی تولید کنند.

به عنوان مثال یکی از شایع ترین تلفظ اشتباه های صدایی، تلفظ غلط حرف ر است. بهتر است که برای گفتار درمانی حرف ر مراجعه حضوری صورت پذیرد. اما در این بخش به صورت مثال روش درمان آن را شرح می دهیم.

یادتان نرود که بخش زیادی از گفتار درمانی تمرین است! شما تنها باید تمرین هایی را که به شما واگذار می شود مرتب انجام دهید. اصلاح تلفظ حرف ر معمولا کاری زمان بر بوده و با توجه به هر فرد نیز متفاوت است.

تمرین جارو کردن سقف دهان: برای انجام این تمرین، می بایست نوک زبانتان را از پشت دندان های جلویی بالا به طرف عقب، روی سقف دهان خود بکشید. فک پایین می بایست بی حرکت بوده و تنها عضله زبان حرکت نماید.

با این تمرین سعی کنید که صدای ر را بسازید. با این حال یادتان نرود که این موارد بایستی حتما حضوری انجام شود تا نحوه تلفظ شما در صورت مشکل به شما گوشزد شود. چرا که انجام خودسرانه تمرین ها باعث خواهد شد که تلفظی اشتباه دیگر را فراگرفته و به آن عادت کنید. به همین دلیل است که علم شدیدا به گفتار درمانی در منزل اعتقاد دارد.

برخی دیگر از مراجعین گفتار درمانی، کودکانی هستند که در امر یادگیری و یا خواندن و نوشتن با مشکل مواجه هستند. با توجه به این که زیربنای این اختلال، تشخیص مشکلات شنیداری و ارتباط آن ها با صداها است، برای درمان این افراد از گفتار درمانی استفاده می گردد. هم چنین اگر شخص کودک باشد، گفتار درمانی در منزل برای او بی نظیر عمل خواهد نمود.

مبحث درمان در گفتار درمانی امری جامع و بسیار پیچیده است. با این حال به صورت اجمالی سعی می کنیم که اهداف کلی درمان را برای هر نوع اختلال یادآور شویم.

هدف از درمان این اختلال، ایجاد محیط کلامی مناسب، افزایش قدرت تمیز و ادارک گفتار، آموزش درک و بیان واژگان مختلف و در نهایت نزدیک نمودن سطح گفتاری کودک و سطح گفتاری هم سن و سالان او می باشد.

در درمان زبان پریشی، سعی می شود که بازآموزی یا آموزش الگوهای تولید انواع صدا صورت گیرد. بازآموزی یا آموزش نوشتن و باز آموزی بیان کردن کلمات و ساختار جمله ها، از جمله مواردی است که در درمان زبان پریشی بایستی مد نظر قرار گیرد.

در اختلال گرفتگی صدا، با توجه به اختلال صوت هدف های درمانی بایستی بر ایجاد تن صدای نرمال تکیه نماید.

در مورد لکنت زبان نیز بایستی اهداف از قبیل ایجاد هماهنگی تنفس و گفتار، کاهش سرعت گفتار و کاهش یا حذف لکنت مورد تاکید قرار گیرند.

در مورد کودکان مبتلا به فلج مغزی، مواردی از جمله افزایش حجم تنفسی، تقویت عضلات گفتاری و در درجه نهایی آموزش و تصحیح تولید صداها، از مهم ترین اهداف درمانی به شمار می روند. به همین علت گفتار درمانی در منزل برای این نوع کودکان توصیه می گردد.

در کودکانی که به شکاف کام و لب مبتلا هستند، نیز تقویت عضلات اندام های گفتاری، تقویت عملکرد نرمکام و در نهایت آموزش و تصحیح تولید صداها از مهم ترین مواردی هستند که بایستی در درمان این اختلال لحاظ گردند.

در مورد اختلال گفتاری بد تلفظ کردن صداها، بایستی احتمال داشتن منشاء عصبی یا عضلانی آن ها در درجه نخست بررسی گردد. در صورت نداشتن این علل، بایستی آموزش و تصحیح تولید صداها صورت گیرد. در مورد بیمارانی که این اختلال در آن ها ناشی از مشکلات عصبی یا عضلانی است، بایستی با توجه به نوع و شدت ضایعه، از عملکردهای منجر به هدف مربوط به فلج مغزی استفاده گردد.

در اختلال خواندن نیز بایستی اول نوع اختلال به خوبی بررسی شده و در مرحله دوم اهداف درمانی خاص آن با توجه به مشکلات همان بیمار به صورت مخصوص در نظر گرفته شوند.

گفتار درمانی بزرگسالان شامل ارزیابی و درمان بزرگسالانی است که به دلیل سکته مغزی، ضایعه‌ی مغزی، بیماری‌های پيش‌رونده‌ و مشکلات حنجره، اختلالات بلعی و ارتباطی دارند. معمولاً بزرگسالان دو تا سه بار در هفته در جلسات درمانی تک به تک، معاینه و درمان می‌شوند و برای پیشرفت بیشتر و تعمیم مهارت خارج از محیط درمانی نیز به آن‌ها برنامه‌های هفتگی ارائه می‌شود.

همه‌ی این اختلالات می‌توانند به سکته، تومور مغزی یا آسیب ضایعه‌ی مغزی مربوط باشند. اختلال تکلم، در فلج مغزی و دیگر بیماری‌ها مثل بیماری پارکینسون، فلج‌ چندگانه‌ و بیماری لو گرینگ (ALS) نیز رخ می‌دهد.

زبان پریشی(آفازی)

در واقع اختلال در تکلم است و به دلیل آسیب مغزی یا بیمارهایی رخ می‌دهد که منجر به مشکل در شکل دهی، ابراز، و  یا فهم زبان می‌شود.

كنش‌ پريشى‌(آپراکسی)

اختلال در شکل قرار گیری کلمات است، به طوری که کلمات و جملات درهم‌ و برهم‌ یا بی‌معنی به نظر می‌رسند.

نارساگويى عضوى (دیس آرتری)

گروهی از اختلالات گفتاری که به دلیل از کار افتادگی، ضعف، یا عدم هماهنگی عضلات مربوط به گفتار به وجود می‌آیند.

اختلال در بلع(دیسفاژی)

این اختلال در واقع مشکل در جویدن و بلعیدن مایعات و یا جامدات است، البته اختلالات در بلع در تمامی موارد بالا رایج است. این اختلال نیز توسط متخصصین گفتار درمانی معاینه و درمان می‌شود.

اختلالات تلفظی

که از آسیب‌های عصبی مانند سکته یا آسیب به سر ناشی می‌شود و به آن اختلال حرکتی گفتار نیز می‌گویند.

اختلالات صوتی

شامل ناجور بودن صدا، بلندى صدا، کیفیت صدا(گرفتگی صدا) یا از دست رفتن کل صدا می‌شود و ممکن است به دلیل آسیب تارهای صوتی به دلیل عمل جراحی، بد استفاده کردن از صدا (استفاده بیش از حد از صدا، فریاد یا آواز خواندن) بیماری (سرطان حنجره) و یا بیماری‌هایی (شکاف کام، فلج مغزی یا اختلال شنوایی) به وجود آید.

اختلالات سلاست گفتار

(لکنت زبان) این اختلالات در واقع بریدگی و به‌ هم ریختگی در جریان طبیعی ریتم گفتارند و شامل مشکلاتی مثل تکرار صداها، هجاها، کلمات و یا عبارات و نیز درنگ، کشیدن یا جا انداختن آن‌ها می‌شود و همچنین رفتارهایی که از شخصی به شخص دیگر متفاوت‌اند.

 اختلالات دوران کودکی

گفتار درمانی کودکان شامل ارزیابی و درمان کودکانی می‌شود که اختلالات ارتباطی و بلع دارند. کودکان معمولاً به‌طور هفتگی یا دو هفته یکبار معاینه و درمان می‌شوند. علاوه بر درمان، بر آموزش خانواده نیز تأکید خاصی وجود دارد زیرا این کار می‌تواند به پیشرفت کودک در حفظ و تعمیم مهارت های تازه به دست آمده خارج از محیط درمان، کمک ‌کند.

تعلل

اختلال در گفتار و طرز تکلم در دوران کودکی اختلال ارتباطی که منجر به تأخیر در رشد و ایجاد مشکلاتی در توانایی ایجاد گفتار می‌شود.

کنش‌پریشی رشدی گفتار (آپراکسی)

اختلالی حرکتی در گفتار است که باعث می‌شود کودکان در هماهنگی حرکات مورد نیاز دهان‌ برای تولید و ترکیب اصوات به منظور شکل دادن هجاها و کلمات به‌طور صحیح، دچار مشکل شوند.

اختلالات فرآیند واجی

این اختلالات، الگویی با قاعده از اشتباهات گفتاری در کلماتی خاص است که در کودکان خردسال شیوع دارد اما اگر بعد از گذشت سن خاصی باز هم بر آن پا فشاری می‌کنند، ممکن است یک اختلال باشد.

سلسله اختلالات اوتیسمی

اختلالاتی عصبی و رشدی که با داشتن نقایصی در ارتباطات اجتماعی توصیف می‌شود.

اختلالات رفتاری

این اختلالات بر روش برقراری ارتباط زبانی و غیر زبانی کودک مثل مهارت‌های محاوره، وضعیت قرار گیری بدن، حالت بدن و ارتباط چشمی تأثیر می‌گذارد.

شکاف کام

هنگامی اتفاق می‌افتد که سق دهان کاملاً بسته نشده باشد وحتی ممکن است شکافی تا درون حفره‌ی بینی گسترش یافته باشد.

لکنت زبان

یک اختلال گفتاری است که کودک کلمات یا عبارات را تکرار می‌کند، تلفظ ضعیفی از کلمات دارد، کلمات یا صداها را جا می‌اندازد و یا برخی کلمات را طوری تلفظ می‌کند که تشخیص آن‌ها سخت است. لکنت زبان متعارف در زمان رشد و نمو کودک تا زیر پنج سال امری عادی است، ولی اگر بعد از آن باز هم ادامه پیدا کند شکل اختلال به خود می‌گیرد.

سندرم داون

اختلالی که به دلیل وجود یک کروموزوم اضافی ۲۱ ایجاد می‌شود و با معلولیت ذهنی و ویژگی های متمایز فیزیکی توصیف می‌شود.

عضله شناسی دهان و صورت

عضله شناسی دهان و صورت، مطالعه‌ی عضلات و سازه‌های اسکلتی دهانی و صورتی است که بر صحبت کردن، بلع و یا جویدن تأثیر می‌گذارند و شامل اختلالاتی مثل فشار زبان به جلو و معایب مربوط به سطح جونده‌ی دندان‌ها می‌شود.

کاشت حلزون گوش

دستگاه کوچکی است که در گوش کاشته می‌شود تا به کودکان مبتلا به کم شنوایی یا ناشنوایی کمک ‌کند.

ضایعه‌ی مغزی

آسیبی مغزی که به سبب شوکی شدید به وجود می‌آید.

اختلالات عصبی

اختلالاتی هستند که سبب اختلال در گفتار، زبان و بلع / غذا خوردن می‌شوند.

سندرم آسپریشن

مشکلات غذا خوردن و بلع در نوزادان نارس به وجود می‌آورد.

مزیت های گفتار درمانی

• گفتار درمانی می تواند به کودکان کمک کند تا واضح تر صحبت کنند. این موضوع به کودکان احساس اعتماد بنفس بیشتری در هنگام صحبت کردن به آنها می دهد. پس درمان این اختلالات گفتاری در اعتماد بنفس، زندگی اجتماعی، جلوگیری از گوشه گیری و…کمک می کند.
• گفتار درمانی می تواند به کودکان با اختلالات خواندن و نوشتن کمک کند تا حروف را بهتر درک کنند، صداها و حروف را در کلمات بهتر تشخیص دهند و تمایل به مطالعه و خواندن از این طریق در کودکان افزایش می یابد.
• گفتار درمانی می تواند با درمان افراد دارای لکنت در هر سنی، طعم صحبت بدون نگرانی در شرایط مختلف زندگی اجتماعی را بچشاند.
• گفتار درمانی می تواند به فرد بزرگسالی که در اثر سکته یا ضربه به سر توانایی گفتار، درک کردن صحبت دیگران و حتی بلع خود را از دست داده است کمک کند. حتی در صورتی که آسیب به قدری شدید و گسترده باشد که توانایی صحبت کردن را به میزان بسیار زیادی از دست داده باشد باز می توان با “روش های ارتباطی مکمل و جایگزین” به فرد کمک کرد تا ارتباط برقرار کند.

تصور کنید قدرت حرف زدن از شما گرفته شود، آیا مایل نیستید تا حداقل برای رفع نیازهای روزمره ی خودتان به روشی دیگر با دیگران ارتباط برقرار کنید؟!

چه کسانی به گفتار درمانی نیاز دارند؟

به طور کلی هر فردی (در هر سنی) که در ارتباط برقرار کردن بخصوص از طریق گفتار و زبان مشکل داشته باشد نیاز به مراجعه به گفتار درمانی دارد. البته در کودکان زیر ۶ سال توانایی برقراری ارتباط با توجه به سن آنها تعیین می شود.

افراد دارای لکنت، افراد دارای مشکلات تلفظی، افراد اوتیستیک (اوتیسم)، افراد کم توان ذهنی، افرادی که مشکل در خواندن و نوشتن و ریاضیات دارند، افراد دیزآرتریک و آپراکسیک، افراد دارای مشکلات شنوایی، افراد دارای شکاف کام و

لب، افراد دارای اختلالات صوتی (مثل صدای خش دار و گرفته)، افراد دارای سرطان حنجره یا سرطان زبان یا سرطان گردن، کودکانی که دچار تاخیر در گفتار و زبان هستند و دیر به صحبت کردن می رسند، افرادی که پس از صدمات مغزی

(مانند سکته مغزی، تومور مغزی، ضربه مغزی، دمانس و…) دچار مشکلاتی در حیطه گفتار و زبان و بلع شده اند، بیماران MS، بیماران پارکینسون، بیماران ALS، افرادی که به دلیل مشکلات تنفسی دچار اختلالات گفتاری شده اند، نوزادانی که

نارس هستند یا دچار یک بیماری خاص هستند و در مکیدن و بلع شیر مشکل دارند، کودکان دارای بیش فعالی، افراد دارای سندروم داون و برخی سندروم های دیگر مانند سندروم ویلیامز و … باید جهت ارزیابی و درمان به گفتار درمانگر مراجعه کنند.

مراجعین باید درنظر داشته باشند، بسته به شرایط توانخواه ممکن است برخی مداخلات گفتار درمانی نیاز به زمان بیشتری داشته باشند تا به نتیجه برسند و شرط لازم برای مشاهده پیشرفت، تداوم درمان است.

---