وظیفه گفتاردرمانگر، درمان افراد مبتلا به اختلالات گفتاری است. اختلالات گفتاری دسته ای از مشکلات هستند که بر روی گفتار، زبان، صدا و آهنگ اثر می گذارند. در حقیقت گفتار درمانگر باید تشخیص بدهد هر بیمار در کدام بخش و مورد دچار اختلال شده است.
موارد اختلالات گفتاری
زبان
در حقیقت طبق تعریف زبان یعنی وسیله ای که باعث انتقال افکار و مفاهیم به شخص دیگر می شود. در نتیجه همه موارد مختلف اعم از صحبت کردن، نوشتن، اشارات، پانتومیم و … همگی جزء زبان محسوب می شوند.
گفتار
گفتار در واقع بخشی از زبان است که در آن برای انتقال دادن افکار و مفاهیم از شخصی به شخص دیگر از صداها، واژه ها و ترکیب های منظم و باقاعده آن ها استفاده می نماییم.
صدا
صدا در حقیقت عبارت است از ارتعاش تارهای صوتی و وسیله ای برای ارائه صداهای لازم در گفتار انسان. در واقع بدون استفاده از ارتعاش تارهای صوتی، صدایی وجود نخواهد داشت و انسان فقط از طریق نجوا می تواند حرف بزند.
آهنگ
آهنگ عبارت است از رعایت کردن فواصل زمانی مشخصی در ادای صداها و یا کلمات مختلف. آهنگ عنصری است که به کلام انسان، نظم و آهنگی خاص می بخشد.
با توجه به این موارد مذکور، گفتار درمانی با یکی از ویژگی های بسیار پیچیده و ضروری انسان به نام ارتباط، سر و کار دارد. در حقیقت علم گفتار درمانی، در مرحله اول به شناسایی گفتار و رشد طبیعی آن و در مراحل بعدی به بررسی اختلالات موجود در روند طبیعی گفتار می پردازد. پس از شناسایی و بررسی این اختلالات، گفتار درمانگر در صدد رفع این موانع و اختلالات درخواهد آمد.
وظایف گفتار درمان در مرکز گفتاردرمانی
به متخصص علم گفتار درمانی که به بررسی و درمان اختلالات گفتاری می پردازد، اصطلاحا گفتار درمان می گویند. مهم ترین و شاخص ترین خصوصیت برای یک گفتار درمان، داشتن گفتاری مناسب و عاری از هر گونه ایراد است. علاوه بر آن گفتار درمانگر نیز بایستی از لحاظ شخصیتی، شخصیتی کاملا انعطاف پذیر و مهربان داشته باشد.
چرا که قشر زیادی از مراجعان گفتار درمانی، کودکان خردسال، نوجوانان و افراد سالمندی هستند که تحت اثر علل مختلف دچار اختلال در گفتار گشته اند. این افراد بعضا دچار مشکلات عاطفی، روانی و یا سرخوردگی های ناشی از اختلال گفتاری نیز هستند.
قابلیت دیگری که برای گفتار درمانگر اهمیت فوق العاده ای دارد، هنرمندی و خلاقیت شخص گفتار درمانگر است. در واقع گفتار درمانگر بایستی بتواند شیوه ها و تکنیک های مختلف را به صورت هنرمندانه به کار برد. اگر گفتار درمانگر قرار است خدمات گفتاردرمانی در منزل را ارائه نماید، می بایست در برقراری ارتباط با دیگران به اندازه کافی قوی باشد.
در کنار موارد یاد شده، سایر وظایف یک متخصص گفتار درمانی در مرحله نخست عبارت است از ارزیابی، شناخت و تشخیص اختلال گفتاری، ارائه درمان مناسب برای آن اختلال. در مرحله دوم می بایست گفتار درمانگر، به ارائه مشاوره لازم به بیمار و همراهان وی اقدام نموده و به انجام تحقیقات تکمیلی پیرامون موضوع مربوطه یاری بپردازد.
انواع اختلالات گفتاری
۱. تاخیر در رشد گفتار و زبان
۲. زبان پریشی
۳. گرفتگی صدا
۴. لکنت زبان
۵. کودکان مبتلا به فلج مغزی
۶. کودکان مبتلا به شکاف کام و لب
۷. اختلالات تولیدی (تلفظ اشتباه انواع صداها)
۸. اختلال در خواندن
هدف های کلی درمان
درمان کودکان مبتلا به تاخیر در رشد گفتار و زبان
درمان زبان پریشی
در مورد زبان پریشی درکی، هدف کلی درمان ادراک صحیح گفتار و نوشتار است.
درمان اختلال گرفتگی صدا
درمان لکنت زبان
درمان فلج مغزی کودکان
درمان شکاف کام و لب
درمان بد تلفظ کردن صداها و اصوات
درمان اختلال خواندن
اختلالات گفتاری بزرگسالان
گفتار درمانی بزرگسالان شامل ارزیابی و درمان بزرگسالانی است که به دلیل سکته مغزی، ضایعهی مغزی، بیماریهای پيشرونده و مشکلات حنجره، اختلالات بلعی و ارتباطی دارند. معمولاً بزرگسالان دو تا سه بار در هفته در جلسات درمانی تک به تک، معاینه و درمان میشوند و برای پیشرفت بیشتر و تعمیم مهارت خارج از محیط درمانی نیز به آنها برنامههای هفتگی ارائه میشود.
همهی این اختلالات میتوانند به سکته، تومور مغزی یا آسیب ضایعهی مغزی مربوط باشند. اختلال تکلم، در فلج مغزی و دیگر بیماریها مثل بیماری پارکینسون، فلج چندگانه و بیماری لو گرینگ (ALS) نیز رخ میدهد.
زبان پریشی(آفازی)
در واقع اختلال در تکلم است و به دلیل آسیب مغزی یا بیمارهایی رخ میدهد که منجر به مشکل در شکل دهی، ابراز، و یا فهم زبان میشود.
كنش پريشى(آپراکسی)
اختلال در شکل قرار گیری کلمات است، به طوری که کلمات و جملات درهم و برهم یا بیمعنی به نظر میرسند.
نارساگويى عضوى (دیس آرتری)
گروهی از اختلالات گفتاری که به دلیل از کار افتادگی، ضعف، یا عدم هماهنگی عضلات مربوط به گفتار به وجود میآیند.
اختلال در بلع(دیسفاژی)
این اختلال در واقع مشکل در جویدن و بلعیدن مایعات و یا جامدات است، البته اختلالات در بلع در تمامی موارد بالا رایج است. این اختلال نیز توسط متخصصین گفتار درمانی معاینه و درمان میشود.
اختلالات تلفظی
که از آسیبهای عصبی مانند سکته یا آسیب به سر ناشی میشود و به آن اختلال حرکتی گفتار نیز میگویند.
اختلالات صوتی
شامل ناجور بودن صدا، بلندى صدا، کیفیت صدا(گرفتگی صدا) یا از دست رفتن کل صدا میشود و ممکن است به دلیل آسیب تارهای صوتی به دلیل عمل جراحی، بد استفاده کردن از صدا (استفاده بیش از حد از صدا، فریاد یا آواز خواندن) بیماری (سرطان حنجره) و یا بیماریهایی (شکاف کام، فلج مغزی یا اختلال شنوایی) به وجود آید.
اختلالات سلاست گفتار
(لکنت زبان) این اختلالات در واقع بریدگی و به هم ریختگی در جریان طبیعی ریتم گفتارند و شامل مشکلاتی مثل تکرار صداها، هجاها، کلمات و یا عبارات و نیز درنگ، کشیدن یا جا انداختن آنها میشود و همچنین رفتارهایی که از شخصی به شخص دیگر متفاوتاند.
اختلالات دوران کودکی
گفتار درمانی کودکان شامل ارزیابی و درمان کودکانی میشود که اختلالات ارتباطی و بلع دارند. کودکان معمولاً بهطور هفتگی یا دو هفته یکبار معاینه و درمان میشوند. علاوه بر درمان، بر آموزش خانواده نیز تأکید خاصی وجود دارد زیرا این کار میتواند به پیشرفت کودک در حفظ و تعمیم مهارت های تازه به دست آمده خارج از محیط درمان، کمک کند.
تعلل
اختلال در گفتار و طرز تکلم در دوران کودکی اختلال ارتباطی که منجر به تأخیر در رشد و ایجاد مشکلاتی در توانایی ایجاد گفتار میشود.
کنشپریشی رشدی گفتار (آپراکسی)
اختلالی حرکتی در گفتار است که باعث میشود کودکان در هماهنگی حرکات مورد نیاز دهان برای تولید و ترکیب اصوات به منظور شکل دادن هجاها و کلمات بهطور صحیح، دچار مشکل شوند.
اختلالات فرآیند واجی
این اختلالات، الگویی با قاعده از اشتباهات گفتاری در کلماتی خاص است که در کودکان خردسال شیوع دارد اما اگر بعد از گذشت سن خاصی باز هم بر آن پا فشاری میکنند، ممکن است یک اختلال باشد.
سلسله اختلالات اوتیسمی
اختلالاتی عصبی و رشدی که با داشتن نقایصی در ارتباطات اجتماعی توصیف میشود.
اختلالات رفتاری
این اختلالات بر روش برقراری ارتباط زبانی و غیر زبانی کودک مثل مهارتهای محاوره، وضعیت قرار گیری بدن، حالت بدن و ارتباط چشمی تأثیر میگذارد.
شکاف کام
هنگامی اتفاق میافتد که سق دهان کاملاً بسته نشده باشد وحتی ممکن است شکافی تا درون حفرهی بینی گسترش یافته باشد.
لکنت زبان
یک اختلال گفتاری است که کودک کلمات یا عبارات را تکرار میکند، تلفظ ضعیفی از کلمات دارد، کلمات یا صداها را جا میاندازد و یا برخی کلمات را طوری تلفظ میکند که تشخیص آنها سخت است. لکنت زبان متعارف در زمان رشد و نمو کودک تا زیر پنج سال امری عادی است، ولی اگر بعد از آن باز هم ادامه پیدا کند شکل اختلال به خود میگیرد.
سندرم داون
اختلالی که به دلیل وجود یک کروموزوم اضافی ۲۱ ایجاد میشود و با معلولیت ذهنی و ویژگی های متمایز فیزیکی توصیف میشود.
عضله شناسی دهان و صورت
عضله شناسی دهان و صورت، مطالعهی عضلات و سازههای اسکلتی دهانی و صورتی است که بر صحبت کردن، بلع و یا جویدن تأثیر میگذارند و شامل اختلالاتی مثل فشار زبان به جلو و معایب مربوط به سطح جوندهی دندانها میشود.
کاشت حلزون گوش
دستگاه کوچکی است که در گوش کاشته میشود تا به کودکان مبتلا به کم شنوایی یا ناشنوایی کمک کند.
ضایعهی مغزی
آسیبی مغزی که به سبب شوکی شدید به وجود میآید.
اختلالات عصبی
اختلالاتی هستند که سبب اختلال در گفتار، زبان و بلع / غذا خوردن میشوند.
سندرم آسپریشن
مشکلات غذا خوردن و بلع در نوزادان نارس به وجود میآورد.
مزیت های گفتار درمانی
- گفتار درمانی می تواند به کودکان کمک کند تا واضح تر صحبت کنند. این موضوع به کودکان احساس اعتماد بنفس بیشتری در هنگام صحبت کردن به آنها می دهد. پس درمان این اختلالات گفتاری در اعتماد بنفس، زندگی اجتماعی، جلوگیری از گوشه گیری و…کمک می کند.
- گفتار درمانی می تواند به کودکان با اختلالات خواندن و نوشتن کمک کند تا حروف را بهتر درک کنند، صداها و حروف را در کلمات بهتر تشخیص دهند و تمایل به مطالعه و خواندن از این طریق در کودکان افزایش می یابد.
- گفتار درمانی می تواند با درمان افراد دارای لکنت در هر سنی، طعم صحبت بدون نگرانی در شرایط مختلف زندگی اجتماعی را بچشاند.
- گفتار درمانی می تواند به فرد بزرگسالی که در اثر سکته یا ضربه به سر توانایی گفتار، درک کردن صحبت دیگران و حتی بلع خود را از دست داده است کمک کند. حتی در صورتی که آسیب به قدری شدید و گسترده باشد که توانایی صحبت کردن را به میزان بسیار زیادی از دست داده باشد باز می توان با “روش های ارتباطی مکمل و جایگزین” به فرد کمک کرد تا ارتباط برقرار کند.
تصور کنید قدرت حرف زدن از شما گرفته شود، آیا مایل نیستید تا حداقل برای رفع نیازهای روزمره ی خودتان به روشی دیگر با دیگران ارتباط برقرار کنید؟!
چه کسانی به گفتار درمانی نیاز دارند؟
به طور کلی هر فردی (در هر سنی) که در ارتباط برقرار کردن بخصوص از طریق گفتار و زبان مشکل داشته باشد نیاز به مراجعه به گفتار درمانی دارد. البته در کودکان زیر ۶ سال توانایی برقراری ارتباط با توجه به سن آنها تعیین می شود.
افراد دارای لکنت، افراد دارای مشکلات تلفظی، افراد اوتیستیک (اوتیسم)، افراد کم توان ذهنی، افرادی که مشکل در خواندن و نوشتن و ریاضیات دارند، افراد دیزآرتریک و آپراکسیک، افراد دارای مشکلات شنوایی، افراد دارای شکاف کام و
لب، افراد دارای اختلالات صوتی (مثل صدای خش دار و گرفته)، افراد دارای سرطان حنجره یا سرطان زبان یا سرطان گردن، کودکانی که دچار تاخیر در گفتار و زبان هستند و دیر به صحبت کردن می رسند، افرادی که پس از صدمات مغزی
(مانند سکته مغزی، تومور مغزی، ضربه مغزی، دمانس و…) دچار مشکلاتی در حیطه گفتار و زبان و بلع شده اند، بیماران MS، بیماران پارکینسون، بیماران ALS، افرادی که به دلیل مشکلات تنفسی دچار اختلالات گفتاری شده اند، نوزادانی که
نارس هستند یا دچار یک بیماری خاص هستند و در مکیدن و بلع شیر مشکل دارند، کودکان دارای بیش فعالی، افراد دارای سندروم داون و برخی سندروم های دیگر مانند سندروم ویلیامز و … باید جهت ارزیابی و درمان به گفتار درمانگر مراجعه کنند.
مراجعین باید درنظر داشته باشند، بسته به شرایط توانخواه ممکن است برخی مداخلات گفتار درمانی نیاز به زمان بیشتری داشته باشند تا به نتیجه برسند و شرط لازم برای مشاهده پیشرفت، تداوم درمان است.