دوره های حساس رشدی در تحول مغز

دوره های حساس در رشد مغز چیست و چگونه والدین می توانند از این دانش برای ارتقاء رشد بهینه مغز فرزندان خود استفاده کنند.

دوره حساس رشد چیست؟

یک دوره حساس، مرحله ای است که طی آن اتصالات سلول های مغزی نسبت به نوع خاصی از تجربه زندگی از انعطاف پذیری بیشتری برخوردار می شوند. این اتصالات که سیناپس نامیده می شوند در این دوره راحت تر شکل می گیرند یا تقویت می شوند. اتصالات سیناپسی معمولاً پس از این دوره تثبیت می شوند و ایجاد ارتباط سخت تر می شود.

فرضیه دوره بحرانی

طبق فرضیه دوره حساس رشد، در دوره حساس رشد، با توجه به سبک زندگی مناسب، می توان مهارت یا صفت جدیدی را شکل داد. اگر تجربه در این مدت در دسترس نباشد، بدست آوردن مهارت یا صفت پس از تمام شدن دوره حساس، بسیار سخت تر یا حتی غیرممکن می شود. این امر در سیستم های حسی مانند بینایی و شنوایی صادق است.

به عنوان مثال، اگر یک چشم دقیقا بعد از تولد پوشانده شود، چشم محروم به طور دائم بینایی خود را از دست می دهد، حتی اگر دوره محرومیت بینایی کوتاه باشد. این امر به این دلیل است که پوشاندن یک چشم در دوره بحرانی می تواند مسیرهای فیزیکی مغز را به طور دائمی تغییر دهد.

دوره حساس

یک دوره حساس دوره ای از رشد است که در آن مغز نسبتاً انعطاف پذیرتر و نسبت به تاثیر تجربه در شکل گیری سیناپس های جدید حساس تر است. سیناپس های جدید در دوران غیر از دوره های حساس هم ایجاد می شوند اما این فرایند در دوره های حساس آسان تر است. برخی دانشمندان از این امر به عنوان یک دوره حساس ضعیف یاد می کنند.

چرا دوره بحرانی مهم است؟

دوره های حساس بسیار مهم هستند زیرا بسیاری از کارکردهای مهم بدن ما در آن دوره ها ایجاد می شوند. دانشمندان دریافتند که عملکردهای زیر در دوره های حساس به بهترین شکل توسعه می یابد.

تنظیم عاطفی

خود تنظیم عاطفی توانایی نظارت و تعدیل احساسات است. یادگیری خودتنظیمی یک نقطه عطف اساسی در رشد کودک است. این توانایی می تواند به طور قابل توجهی بر روابط کودک، عملکرد تحصیلی، سلامت روان و بهزیستی طولانی مدت تأثیر بگذارد. در یک مطالعه در مرکز کودکان بی سرپرست رومانی، فقط کودکانی که قبل از ۲ سالگی توسط خانواده ها به فرزندپروری پذیرفته شده بودند، قادر به نشان دادن مهارت های تنظیم عاطفی بودند. كسانی كه در مرکز کودکان بی سرپرست بزرگ شده بودند محروم از تماس اجتماعی یا مراقبت از مادر بودند و فاقد تنظیم عاطفی بودند.

به نظر می رسد دوره حساس خود تنظیمی عاطفی از بدو تولد تا ۲ سالگی باشد.

سیستم بینایی

دوره های حساس مختلف برای عملکردهای مختلف سیستم بینایی وجود دارد. به عنوان مثال، تحقیقات نشان می دهد كه حدت بینایی معمولاً از بدو تولد تا حدود سن ۵ سالگی ایجاد می شود و دوره بین ۳ تا ۵ سالگی بیشترین رشد را نشان می دهد. از طرف دیگر، درک عمق، دارای یک دوره حساس است که در سن ۲ سالگی به پایان می رسد.

پردازش شنوایی

برای کودکانی که با ناشنوایی مادرزادی به دنیا آمده اند، فقدان ورودی شنوایی از بدو تولد می تواند بر رشد طبیعی یک سیستم شنوایی کاربردی تأثیر بگذارد و به شدت بر توانایی آنها در یادگیری صحبت کردن تأثیر بگذارد.

دانشمندان دریافتند که هنگامی که کاشت حلزون در این کودکان قبل از ۳.۵ سالگی، به احتمال زیاد می توانند یاد بگیرند که با موفقیت صحبت کنند، به خصوص اگر در معرض محیط های غنی از زبان باشند.

دوره بحرانی برای دستیابی به زبان

هنگامی یادگیری زبان، فرضیه دوره های حساس بیان می کند که زمان خاصی وجود دارد که در طی آن افراد قادر به دستیابی به زبان با مهارت های بومی هستند. این دوره در اوایل کودکی شروع می شود و اندکی قبل از شروع بلوغ به پایان می رسد. بعد از این دوره، حتی با یک محیط غنی از نظر زبانی، دستیابی به مهارت جدید زبان بسیار دشوارتر می شود.

این فرضیه نخستین بار توسط اریک لنبرگ، زبان شناس و عصب شناس، در کتاب بنیادهای زبان در سال ۱۹۶۷ مطرح شد. طبق این نظریه، یادگیری راحت زبان جدید به دوره خاصی محدود می شود.

با این حال، ما می دانیم که بزرگسالان هنوز می توانند یک زبان جدید یاد بگیرند، یادگیری خارج ازدوره حساس سخت تر است و ممکن است در مقایسه با کودکان خردسال بیشتر طول بکشد.

آنچه والدین باید بدانند

ممکن است ناراحت کننده باشد که دوره های حساس زیادی در رشد مغز وجود دارد. والدینی که برخی از دوره های حساس را از دست داده اند، نگران این هستند که فرزندانشان دیگر نتوانند رشد کنند. کسانی که دوره های حساس را با موفقیت سپری کرده اند خوشحال اند که فرزندانشان اکنون برای زندگی آماده شده اند. حقیقت این است که هیچ یک از اینها قطعی نیستند.

برخی از این توانایی ها به جای وابستگی به تجربه، در انتظار تجربه هستند، به این معنی که محرکهای لازم برای توسعه مورد انتظار است. تجربیات مورد انتظار در زندگی روزمره همیشه در دسترس است. والدین به ندرت مجبورند برای ایجاد تحریک تلاش کنند.

خبر خوب

اما خبر خوب این است که بسیاری از صفات به جای دوره حساس دارای دوره های حساس هستند. حتی اگر تجربیات زندگی در زمان حساس از دست رفته باشد، مهارت ها هنوز هم می توانند توسعه پیدا کنند. فقط ممکن است سخت تر یا طولانی تر شود.

در میان توانایی های وابسته به تجربه، تنظیم عاطفی مهمترین مورد برای رشد کودک و بهزیستی آینده است. بنابراین مهمترین کاری که والدین باید انجام دهند، فراهم کردن محیط خوب و امن برای فرزندشان است.

سخن نهایی درباره دوره های حساس

ما به عنوان والدین باید مطمئن شویم که فرزندان ما از تجربیات حساس بخصوص در دوره های حساس محروم نیستند. با این حال، این بدان معنا نیست که باید آخرین DVD “موتزارت برای نوزادان” را خریداری کنیم یا کودکان نوپای خود را در ده ها کلاس ثبت نام کنیم. آنچه فرزندان ما به آن احتیاج دارند محیط غنی و تجربیات مشترک زندگی مانند صحبت کردن، بازی کردن و خواندن است.

منابع: